شیاطین (جن زدگان)

“ورخافنسکی”، رهبر حقیقی توطئه ی انقلابی، نسبت به “استاور وگین” احساس نوعی محبت شیطانی می کند. ورخافنسکی فردی است که مانند شیطان واقعی، قدرت مافوق طبیعی دارد؛ شیطان صفت است، از آن رو که به هر نوع زیبایی و جوانمردی کینه می ورزد. با این همه قدرت در دست او و وابسته به وسایلی درخور تملک اوست. او بدون زحمت زیاد، افراد سازمان را قانع کرده است که گروه آن ها فقط جزیی از یک سازمان بزرگ انقلابی است و خود او با بالاترین شخصیت های کمیته ی رهبری رابطه دارد. اما راز قدرتش عمدتا در این است که همه ی افراد گروه توطئه را نسبت به یک دیگر مظنون ساخته است. این گروه نیهلیست، همگی در برابر شخصیت هایی چون استاوروگنین و به خصوص ورخافنسکی خاضع و مقهورند؛ برخی مانند “ویرگینسکی” سست عنصر و مرددند؛ برخی تفاله های جامعه اند مانند سروان “لبیادکین”، مرد بدمستی که برای پخش اعلامیه ها به کارش گرفته اند، اما ممکن است که خائن هم از آب درآید؛ برخی مانند “لیپوتین”، مزدور و ریاکارند، فردی که در عین ترساندن افراد خانواده اش از عذاب جهنم در اجتماع به تبلیغ بی دینی می پردازند. “شیگالف”، عضو دیگر این گروه است که معتقد است مردم جهان به دو گروه نابرابر تقسیم می شوند: یک دهم انسان ها از آزادی مطلق بهره مند هستند و بر نه دهم دیگر، قدرت بی نهایتی اعمال می کنند. گروه اخیر باید با اطاعت کورکورانه، به پاکی و معصومیت آغازین بشر دست یابند. این گروه نیهلیست، پس از این که به تحریک ورخافنسکی به چند عمل خشونت آمیز دست می زنند، خود را می بازند و در انتظار عواقب محتمل اعمال خود به سر می برند. آن گاه ورخافنسکی به آن ها می گوید که یکی از میان آن ها به نام شاتوف می خواهد همه ی گروه را لو بدهد. سپس ورخافنسکی شاتوف را به قتل رسانده و به محض ارتکاب این جنایت، دیوانگی بر یکی از جنایتکاران با نام “لیامشین” چیره می شود و او خواه به انگیزه ی انسانیت و خواه بر اثر ضعف روحی می خواهد همه چیز را برای پلیس اعتراف کند. اما ورخافنسکی برای دفع سوء ظن، یکی از افراد گروه با نام “کیریلوف” را برآن می دارد تا مسئولیت تمام حوادث را برعهده گیرد. سرانجام نیز رمان با خودکشی کیریلوف به پایان می رسد. در واقع انتحار او، برای این است که دیگر انسان ها را با آزادی کامل آشنا سازد. گفتنی است “داستایفسکی”، در این رمان، کم تر تصویری از مردان انقلابی به دست می دهد، بلکه عمدتا در اعماق خصوصیات نژاد روس و روح انسان، غوطه ور می شود. این کتاب، تراژدی کلی و ابدی مردمان بی خداست.