خاطرات حاج سیاح

میرزا محمدعلی محلاتی ملقب به حاج سیاح (زاده ۱۲۵۲ قمری/ ۱۲۱۵ خورشیدی/۱۸۳۶ میلادی – درگذشته ۱۳۴۳ قمری/ ۱۳۰۴ خورشیدی /۱۹۲۵ میلادی) کنشگر سیاسی مشروطه و سفرنامه نویس ایرانی-آمریکایی بود. او نخستین ایرانی است که رسماً تابعیت ایالات متحده آمریکا را پذیرفت.وی مانند شماری دیگر از دوستان شیخ هادی نجم آبادی، در میان اعضای انجمن باغ میکده جای داشت.وی در خانواده ای اهل علم و ادب، در محلات به دنیا آمد. پدرش ملا محمدرضا محلاتی او را برای تحصیل به تهران فرستاد و عمویش ملا محمد صادق که متمکن و اهل علم بود، وی را برای تکمیل تحصیلات راهی عتبات کرد. چند سالی در نجف و کربلا به تحصیل علوم قدیمه مشغول و با اندیشمندانی که از نقاط مختلف برای تدریس و تحصیل آمده بودند آشنا شد و بر اثر این آشنایی ها در اندیشه و نگرشش تحولی روی داد که به نظر می رسد مراحل بعدی زندگی او در دامنه تأثیر همین تحول بوده باشد.حاجی سیاح سفرهای طولانی مدت به اقصی نقاط اروپا، آمریکای شمالی و هندوستان صورت داده و کشورهای زیادی را دیده بود. پس از ۱۸ سال سفر به فرنگ، وی در سال ۱۸۷۷ به ایران بازگشت و وارد صحنه انقلاب مشروطیت شد و بخاطر نوشتن نامه ای انتقاد آمیز به مدت ۲۰ ماه رهسپار زندان نیز گردید. وی از دوستان نزدیک سید جمال الدین اسدآبادی بود. او در سن ۸۹ سالگی در ۱۹۲۵ درگذشت.میرزا محمدعلی محلاتی از سفرنامه نویسان دوره قاجاریه است که در ۲۳سالگی، سفرِ هجده سالهٔ خود به دور دنیا (اقصی نقاط اروپا و آمریکای شمالی و همچنین کشورهای شرق ازجمله ژاپن و هندوستان) و سفرهای فراوانش در سراسر ایران را آغاز کرد و به همین دلیل به حاجی سیاح معروف شده است.وی نخستین بار از طریق نیویورک وارد آمریکا شد، و تا سان فرانسیسکو نیز در سفرهای خود پیش رفت، جایی که در ۲۶ مه ۱۸۷۵ تابعیت آمریکا را در دادگاه ناحیهٔ ۱۲ کالیفرنیا رسماً پذیرفت.حاجی سیاح حتی در دو نوبت موفق به دیدار با رئیس جمهور آمریکا، یولیسیز سایمن گرانت نیز گردید.از وی دو کتاب به جا مانده؛ یکی خاطرات حاج سیاح (دورهٔ خوف و وحشت) و دیگری سفرنامه حاجی سیاح محلاتی است که در واقع جلد دوم خاطرات و به شرح سفرهای او مربوط می شود.حاج سیاح وقایع دوران سفر خود را به اقصی نقاط اروپا و آمریکای شمالی و همچنین کشورهای شرق از جمله هندوستان را شرح داده است. سفرنامه حاج سیّاح به فرنگ (چاپ علی دهباشی، تهران ۱۳۶۳ شمسی) شرح سفرهای او در اروپاست.خاطرات حاج سیّاح یا دوره خوف و وحشت مربوط به عصر مشروطیت ایران است. این خاطرات، از بازگشت او به ایران در ۱۲۹۴ ق آغاز می شود و با رویدادهای ۱۳۲۷ ق و ماجرای فتح تهران پایان می یابد و جمعاً حوادث ۳۴ سال قمری را در برمی گیرد. کتاب، آمیزه ای است از سفرنامه، خاطرات، گزارش اوضاع سیاسی – اجتماعی و توصیف های تاریخی که از دو بخش اصلی و تا اندازه ای متفاوت تشکیل می شود: بخش اول تا ۱۳۱۱ ق و ماجرای پناهنده شدن به سفارت که بیشتر سفرنامه و خاطره نویسی است؛ و بخش دوم تا ۱۳۲۷ ق که بیشتر تاریخ نگاری است.
منبع: ویکی پدیا