آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شر

آیا ممکن است کسی بی آنکه شرور باشد، مرتکب شرارت شود؟ این پرسش دشواری است که هانا آرنت، متفکر آلمانی، در جست وجوی پاسخی برای آن، راهی اورشلیم و دادگاه آدولف آیشمن می شود. بیش از پنجاه سال از انتشار آیشمن اورشلیم می گذرد و این گزارش همچنان جنجالی ترین اثر هانا آرنت بله شمار می رود. آرنت معتقد است که ما ترجیح می دهیم از هیولایی برخاسته از ظلمت شکست بخوریم تا از یک انسان معمولی، چون به این ترتیب خودمان را کمتر مقصر می دانیم.چرا باید این کتاب را بخوانیمچطور ممکن است در نظامی سیاسی جنایت اتفاق بیفتد، اما جنایت کاران بدون ذره ای عذاب وجدان به زندگی و حیات خود ادامه دهند؟ آرنت به وضوح درباره ی وجدان آیشمن صحبت می کند و به بررسی پرسش یکی از قضات می پردازد که پرسیده بود: «آیا آیشمن وجدان دارد؟» آرنت در بررسی خود نشان می دهد که چگونه ممکن است چنین وجدانی تسکین پیدا کند.کتاب با بررسی خودفریبی و بی فکری و دوری از واقعیت در شخص آیشمن به ما نشان می دهد که چطور این امور می توانند زمینه ساز ظهور و بروز شرهای بزرگ در عالم شوند.کتاب درباره ی مسئله ی شر است، اما مسئله ی شر در کتاب این نیست که چرا و چطور خداوندِ عالم مطلق و قادر مطلق و خیر محض اجازۀ ظهور و بروز شری چون کشتار و نابودی یهودیان را در عالم داده است، بلکه می کوشد به این مسئله بپردازد که چطور انسان می تواند در عالم انسانی چنین شری را بیافریند. بنابراین کتاب از مسئولیت انسان در آفرینش شر سخن می گوید.چطور در دوره ای از تاریخ تمهیداتی اندیشیده شد تا برخی کشورها از دست برخی اقلیت های دینی یا قومی خود خلاص شوند. آیا این تمهیدات با حمایت همه جانبه مواجه شدند؟ اگر حمایتی شد، این حمایت دقیقاً نسبت به چه چیزی بود و تا کجا ادامه پیدا کرد و اگر مخالفتی شد، دقیقاً نسبت به چه چیزی ابراز شد؟آرنت اندیشمندی است که بیش و پیش از هر چیز، حقیقت برایش مسئله است و به همین دلیل به خود اجازه نمی دهد در بررسی و تحلیل نقشی که آیشمن در چنان جنایتی ایفا کرده است، تحت تأثیر تنفر و کینه و به طور کلی، جوّ غالب قرار گیرد و بنابراین حقیقت را فدای چیز دیگری کند.آرنت در این کتاب روشن می کند که جنایت کاری چون آیشمن، به چه معنا مدعی شده است که تمام زندگی اش را مطابق با اصول اخلاقی کانت و بهویژه تعریف کانتی از وظیفه زیسته است.تمجید هاریچارد برنستین«هانا آرنت معتقد است که در تاریک ترین روزها هم می توان به یافتن بارقه ای از نور امیدوار بود؛ نوری که نه از نظریه ها و مفاهیم، بلکه از حیات و اعمال افراد سرچشمه می گیرد… آرنت هشدار می دهد که نباید به وسوسه ی پوچ گرایی، بدبینی یا بی تفاوتی تن در داد. او در مقابلِ امید بی جا و یأس بی جا مقاومت می کرد و در توصیف ظلمات زمانه ی ما، در توصیف دروغ، نیرنگ، خودفریبی، تصویرسازی و تلاش برای نابودکردن تمایز میان حقیقت و دروغ، صریح و بی پروا بود… و به این خاطر است که امروز، آرنت را باید خواند و دوباره خواند.»دانیل مایرکاتکین«آرنت، عدالت واقعی را مستلزم افشاگری کامل می داند، ازجمله افشای خود؛ عدالت از دیدگاه او تنها تعیین کیفر نیست، بلکه تلاشی است برای درک آنکه نظام های سیاسی چگونه مرتکبین، نظاره گران و حتی قربانیان را تبدیل به همدست خود می کنند. آرنت معتقد است مظلوم واقع شدن یک قوم، به این معنا نیست که آن ها مسئولیتی در قبال بررسی نقش خود در فاجعه ندارند یا لازم نیست نگران آن باشند که مبادا خودْ مشغول ظلم به دیگران شوند. همین نظریه ی جنجالی باعث شده است که پس از گذشت نیم قرن، آیشمن در اورشلیم همچنان کتابی باشد که صهیونیست های جنگ طلب خوش ندارند مردم بخوانند».
منبع: وب سایت نشر برج وابسته به شرکت برج فرازان فکر و اندیشه